Özerklik dönemi (1–3 yaş)
Çocuğum ayaklanmaya başladı.
Özerklik Dönemi (12-36 aylar): Çocuk yürümeye ve konuşmaya başladığı için anne-baba veya bakıcıya bağımlı kalma ile hareket özgürlüğünü sürdürme arzusu arasında ikilem yaşamaktadır. Çocuklar bu dönemde bencil davranışlar sergileyebilmektedir. 3 yaşında yürümekten çok koşmaya başlamaktadır. Oyun, 2 yaşın bitimine kadar tek başına, sonra 1–2 kişilik gruplar halinde gerçekleşmektedir. Dönemin etkin aktivite biçimi yürüme, koşma, tırmanma, zıplama, atlamadır.
Çocukların konuşabilmesi insanlar arası ilişkilerin genişlemesinde önemli rol oynamaktadır ve çocuk topluma dönük olmaya başlamaktadır. Bu sayede kazandığı özgüven ve özerklik duyguları sayesinde yavaş yavaş çevresini ve kendini keşfetmekte, çevre üzerinde bir denetim gücü kazanmaktadır.
3-4 yaşlarındaki çocuk, özgürce girişim ve atılganlık eylemleri göstermeye başlar. Bilinmeyen konulara büyük bir merak, girişim duygusunun da temellerini atmaktadır. Bu dönemde utandırma, ayıplama, suçluluk duygusu, cezalar ve korkutmalar özerklik duygusunun, sorma-bilme, girişim ve becerme yetilerinin gelişimini körelten davranışlardır. Çocukların merak ve keşfetme duygularının baskılanmaması için bu tür tutum ve davranışlardan kaçınılmalıdır.
Tuvalet eğitimi
Çocuğuma tuvalet eğitimini ne zaman ve nasıl vermeliyim?
Bir çocuğun tuvaletinin geldiğine dair işaretleri anlaması, zamanında tuvalete gidebilmesi, tuvaletini ve temizliğini yapmayı öğrenmesi, bir eğitim ve olgunluk sonucunda oluşur. Başarılı tuvalet eğitimi çocuğun ve anne babanın hazır oluş seviyeleri ile doğrudan ilgilidir.
Çocuğun tuvalet eğitimine hazır olup olmadığının anlaşılması için anne baba aşağıdaki sorulara cevap vermelidir:
- Çocuk mesane gelişimi itibarıyla buna hazır mı?
- Çocuk belli bir süre kuru kalabiliyor mu? 2-3 saatte bir bez açıldığında kuru olduğu görülüyor mu?
- Tuvaletini bezine yaptığında rahatsız oluyor mu?
- Tuvalet ihtiyacı geldiğinde bunu duruşuyla, mimikleriyle ya da sözleriyle ifade edebiliyor mu? Mesela tuvaletini özel bir yere gidip mi yapıyor? Çocuğun bedensel gelişimi uygun mu?
- Göz ve el hareketlerini eş zamanlı olarak düzenleyebiliyor mu? Örneğin lego parçalarını takıp sökebiliyor mu?
- Kıyafetlerini çıkartabiliyor mu? Pantolon ya da külotunu çekebiliyor mu?
- Ellerini yıkayabiliyor mu? Çocuğun zihinsel gelişimi yeterli mi?
- Yüzündeki organları gösterebiliyor mu?
- Basit işleri taklit edebiliyor mu?
- “Odana git.”, “Tuvalete git.”, “Bebeğini getir.” gibi basit talimatları yerine getirebiliyor mu? Çocuk dil gelişimi açısından hazır mı?
- “Çiş”, “kaka”, “oturak”, “tuvalet” gibi kelimelerin anlamını biliyor mu?
- “Çişim geldi.”, “Kakam geldi.” diyebiliyor mu?
Çocuğuma Tuvalet Eğitimi Verirken Nelere Dikkat Etmeliyim.
Diğer insanların ne söylediklerine bakılmamalı ve diğer çocukların zamanlamaları ile karşılaştırılmamalıdır. Genel olarak 2-2,5 yaş tuvalet eğitimi için uygun olmakla birlikte, başlamak için en önemli kriter çocuğun hazır olmasıdır.
Çocuğun ve anne-babanın hayatında değişiklik oluşturacak dönemlerde (tatil öncesi, yeni bir kardeşin doğumu vb.) tuvalet eğitimine başlanmamalıdır. Anne baba eğitim konusunda istikrarlı olmalı, bir yöntem uygulamaya koyduktan sonra takip etmelidir, sabırlı olmalıdır.
Banyoda çocuk için güvenli bir ortam sağlanmalıdır. Tıraş bıçaklarını ve deterjanları kilit altına almak, kırılıp çocuğu kesebilecek eşyaları güvenli olanlarla değiştirmek, lavabonun önüne ellerini yıkarken çıkabileceği küçük bir tabure koymak vb.
Anne baba, çocuklarının tuvalet eğitimi konusunda kaygılarını yendikten sonra çocuklarını eğitmeye başlamalıdır. Çocuğun doğumundan o güne kadar başardıklarına (oturma, yürüme, konuşmaya başlama vb.) odaklanılmalı. Tuvalet eğitimi başarılıp arkada bırakılacak küçük hedeflerden biri olarak görülmelidir. Anne-baba, her çocuk gibi kendi çocuklarının da bir biçimde tuvalet alışkanlığını edineceğini kabul etmelidir.
Oturağa (ya da çocuk klozet kapağı ile klozete) oturmak sabah-akşam yapılan rutin işlerden biri olmalıdır. Sabahları giyinmeden önce, akşam yemekten sonra, yatmadan önce belli bir zaman oturağa ayrılmalıdır. Ancak çocuk zorlanmamalı, uzun ve sıkıcı oturak deneyimlerinden uzak durulmalıdır. Başlangıçta çocukla tuvalet eğitimi hakkında kısaca konuşulmalıdır.
Bez çıkartıldıktan sonra ilk birkaç gün, çocuk sık aralıklarla tuvalete götürülmelidir. Daha sonraki zamanlarda çocuk uyku öncesinde tuvalete götürülmelidir.
Tuvaletini oturağa veya klozete yaptığında ödüllendirilmelidir. Örneğin, “Tuvaletini yapınca sifonu sen çekeceksin.”, “Ellerini yıkadıktan sonra şu oyuncağını da yıkayabilirsin.”, “Aferin, başardın.” gibi sözler söylenebilir. Alkışlamak, sarılmak vb. yöntemler kullanılabilir.
Çocuk başaramadığında, denemelere devam etmesi için teşvik edilmelidir. Örneğin “Neredeyse olacaktı.”, “Yarın daha kolay olacak.”, “Bir dahaki sefere olur.” vb. sözler söylenebilir.
Referanslar:
- Çukur D. Okulöncesi çocukluk döneminde sağlıklı gelişimi destekleyici dış mekan tasarımı. SDÜ Orman Fakültesi Dergisi. 2011;12:70-76.
- Öztürk O. Çocukta özerk benlik ve özgürlük duygusunun gelişimi.2006. 23-24 http://kitaplar.ankara.edu.tr/dosyalar/pdf/840.pdf adresinden Mart 2023 tarihinde erişilmiştir.
- İşmen Gazioğlu AE. Hayatın ilk çeyreği. 0-18 yaş gelişimi. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. 2012 http://www.aep.gov.tr/wp-content/uploads/2012/10/01_01_hayatin_ilk_ceyregi.pdf adresinden Mart 2023 tarihinde erişilmiştir.