Aşı ile Korunabilir Hastalıklar
Aşılar bizi ve çocukları birçok sakatlayıcı veya ölümcül hastalıktan korur. Aşılar her yıl dünya çapında milyonlarca ölümü önler. Onlarca yıl süren aşılama çalışmaları sayesinde belirli hastalıklardan korunmak mümkündür. Çocukluk çağı aşılarının zamanında yapılması çok önemlidir. Çocuklar potansiyel olarak yaşamı tehdit eden hastalıklara maruz kalmadan önce bağışıklık sağlamaya yardımcı olur.
Zaman içinde aşılar sayesinde çiçek hastalığı gibi yıkıcı hastalıklar ortadan kalkmıştır. Aşıların, çocukların önerilen yaşlarda yaptırması için güvenli ve etkili olup olmadığı test edilir. Aşının önemi hakkında bilgilenerek çocuğunuzun hastalıklardan korunmasını sağlayabilirsiniz.
Aşı Nedir?
Ölü veya canlı ve zayıflatılmış virüs ya da bakterilerden elde edilen çözeltiler, aşının tanımını verir. Aşılar, vücudun doğal savunma sistemini kullanarak belirli hastalıklara karşı koruma sağlar. Ayrıca bağışıklık sistemini güçlendirir ve enfeksiyon hastalıklarına karşı direnç oluşturur. Büyük bir çoğunluğu enjeksiyon yoluyla yapılsa da bazı aşılar ağızdan verilir ya da burna püskürtülerek uygulanır.
Aşı yaptırmanın faydaları arasında hastalıkların yayılmasını azaltmak, komplikasyonları ve aşıyla önlenebilen hastalıklardan kaynaklanan ölümleri önlemek bulunur.
Aşı çeşitleri şu şekildedir:
- Mikropların zayıf bir formunun kullanıldığı canlı/zayıflatılmış aşılar
- Mikropların ölü versiyonunun kullanıldığı inaktif aşılar
- Bağışıklık tepkisini uyarmak için hücrelere mikroptan bir proteinin ya da protein parçasının nasıl yapılacağına dair talimatlar veren RNA'yı kullanan mRNA aşıları
- Hücrelere mikroptan protein üretme talimatlarını veren genetik materyali kullanan viral vektör aşıları
Aşılar Hastalıkları Nasıl Önler? Etki Mekanizması Nedir?
Aşılar, insan vücudunun kendi koruyucu bağışıklık tepkilerini uyarır, böylece bir kişiye bir patojen bulaştığında bağışıklık sistemi enfeksiyonun vücutta yayılmasını ve hastalığa neden olmasını hızla önleyebilir. Böylece aşılar doğal enfeksiyonu taklit eder ancak kişinin hastalanmasına neden olmaz.
Aşı, bir enfeksiyonu5 taklit ederek belirli hastalıklar için bağışıklık sisteminin antikor üretmesini sağlar. Bunu da bir bakteri ya da virüsten gelen antijenleri (bağışıklık tepkisini tetikleyebilecek maddeler) vücuda sokarak yapar. Bakteri ya da virüsler vücuda girdiğinde bağışıklık sistemi nasıl tepki vereceğini hatırlayarak bunları yok eder. Antijenleri tanıdığı için bunları yok eden ve vücudu sağlıklı tutan antikorlar ya da proteinler üretir. Aşının etki mekanizması böyle çalıştığı için bir kişi gelecekte bakteri veya virüse maruz kalırsa aşılar devreye girer. Aşı, kişilerin hastalıklar ve enfeksiyondan korunmasına yardımcı olur.
Genel olarak aşıların çoğu, enfeksiyonu tamamen önlemez ancak enfeksiyonun vücutta yayılmasını ve hastalığa neden olmasını önler. Pek çok aşı aynı zamanda bulaşmayı da önleyebilir. Aşılama, insanların enfekte olma ve hastalığı başkalarına yayma riskini azaltır.
Aşılar Hangi Enfeksiyonlara (Hastalıklara) Karşı Koruyucudur?
Çocukların hayata sağlıklı bir başlangıç yapması ve büyüdükçe sağlıklı kalmaları için aşılar çok önemlidir. Aşı ile önlenen hastalıklar arasında çocuk felci, difteri, boğmaca, kızamık ve suçiçeği gibi hastalıklar bulunur. Bahsedilenler de dahil olmak üzere aşı ile korunulan enfeksiyonların yayılması önlenebilir.
Çocukluk döneminde aşılar sayesinde önlenen hastalıklar şu şekildedir:
- Boğmaca
- Çocuk felci
- Difteri
- Grip
- Hemofilus influenza tip B
- Hepatit A
- Hepatit B
- Kabakulak
- Kızamık
- Kızamıkçık
- Menenjit
- Pnömokok hastalıkları
- Rota virüsü
- Suçiçeği
- Tetanos
- Verem
Bebeklik ve çocukluk dönemi aşıları için Sağlık Bakanlığı’nın ulusal çocukluk dönemi aşı takvimi dikkate alınmalıdır. Aşı takvimine göre:
- Hepatit-B aşısı: Doğumda, 1. ayın sonunda ve 6. ayın sonunda olmak üzere üç kez yapılır.
- BCG (Bacille calmette-guerin aşısı): Doğumdan sonra, 2. ayın sonunda bir kez yapılır.
- Konjuge pnömokok aşısı: 2. ayın sonunda ve 4. ayın sonunda olmak üzere iki kez yapılır. 12. ayın sonunda ise pekiştirme aşısı yapılır.
- 5’li karma aşı (Difteri, aselüler boğmaca, tetanos, inaktif polio, hemofilus influenza tip B): 2. ayın sonunda, 4. ayın sonunda ve 6. ayın sonunda olmak üzere üç kez yapılır. 18. ayın sonunda ise pekiştirme aşısı yapılır.
- Oral polio aşısı: 6. ayın sonunda ve 18. ayın sonunda olmak üzere iki kez yapılır.
- Suçiçeği aşısı: 12. ayın sonunda bir kez yapılır.
- Kızamık, kızamıkçık, kabakulak aşısı (KKK): 12. ayın sonunda ve 48. ayda olmak üzere iki kez yapılır.
- Hepatit-A aşısı: 18. ayın sonunda ve 24. ayın sonunda olmak üzere iki kez yapılır.
- 4’lü karma aşı (Difteri, aselüler boğmaca, tetanos, inaktif polio): 48. ayda bir kez pekiştirme aşısı yapılır.
- Erişkin tipi difteri-tetanos aşısı: 13. yaşta pekiştirme aşısı yapılır.
Pekiştirme aşısı (Rapel) ise aşının etkinliğinin korunması için yapılan aşıdır.
Bebeklik ve Çocukluk Döneminde Yapılan Aşılar Neden Önemlidir?
Aşılar ciddi hastalıklara ve bazen ölüme neden olabilen bulaşıcı hastalıklara karşı koruma sağlar. Bulaşıcı hastalıkların yayılmasını önlemek için popülasyonda yüksek düzeyde bağışıklık sağlamak önemlidir.
Aşıların önlediği hastalıklar çoğunlukla yenidoğan ya da çok küçük bebeklerde ortaya çıkar. Hastalıkların önlenmesi için aşıların bir kısmının doğumdan hemen sonra yapılması gerekir. Bebekler, virüsler ya da bakteriler tarafından kalıcı olarak zarar görmek için çok küçük değilse, aşı için uygundur. Yaşamın ilk birkaç ayında aşı yapılan bebekler, koruyucu bir bağışıklık tepkisi geliştirebilir. Aşıların önemi de bu noktada ortaya çıkar.
Aşıların aralığı ve zamanlaması da önemlidir. Birçok aşı, birkaç ay ya da yıla yayılması gereken birden fazla doz gerektirir. Önerilen programlar, bilimsel araştırmalarla desteklenir ve belirli yaş ve zamanlarda çocuğun bağışıklık sistemiyle çalışacak şekilde ayarlanır. Böylece çocuklarda salgın hastalık riski azaltılabilir.
Enfeksiyonlar, aşılanmamış çocuklar arasında hızla yayılabilir. Çocuklar, günümüzde seyahatin kolaylığı nedeniyle hastalığın yaygın olmadığı bölgelerde yaşasalar bile enfeksiyona maruz kalabilir. O yüzden çocukların aşılanmaya devam etmesi önemlidir. Çocukluk ve bebeklik dönemi aşılarının zamanında yaptırılması ile bahsedilen durumun önüne geçilebilir.
Referanslar:
- Children’shealth. Vaccines protect children from devastating or fatal diseases. https://www.childrens.com/health-wellness/vaccines-protect-children-from-crippling-or-fatal-diseases sitesinden Kasım 2023 tarihinde erişilmiştir.
- NHS. Why vaccination is important and the safest way to protect yourself. https://www.nhs.uk/vaccinations/why-vaccination-is-important-and-the-safest-way-to-protect-yourself/ sitesinden Kasım 2023 tarihinde erişilmiştir.
- CDC. Why Vaccinate?. https://www.cdc.gov/vaccines/parents/why-vaccinate/index.html sitesinden Kasım 2023 tarihinde erişilmiştir.
- WA Department of Health. What diseases do vaccines protect against?. Whooping Cough. https://www.healthywa.wa.gov.au/Articles/U_Z/Whooping-cough-pertussis sitesinden Kasım 2023 tarihinde erişilmiştir.
- WA Department of Health. Vaccines, vaccination and immunisation. https://www.healthywa.wa.gov.au/Articles/A_E/About-immunisation sitesinden Kasım 2023 tarihinde erişilmiştir.
- WHO. Vaccines and immunization: What is vaccination. https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/vaccines-and-immunization-what-is-vaccination sitesinden Kasım 2023 tarihinde erişilmiştir.
- DHEC. Benefits and Risks of Vaccines. https://scdhec.gov/benefits-risks-vaccines sitesinden Kasım 2023 tarihinde erişilmiştir.
- U.S. Deparment of HHS. Vaccine Types. https://www.hhs.gov/immunization/basics/types/index.html sitesinden Kasım 2023 tarihinde erişilmiştir.
- Johns Hopkins University & Medicine. VACCINES FAQ. https://coronavirus.jhu.edu/vaccines/vaccines-faq sitesinden Kasım 2023 tarihinde erişilmiştir.
- InformedHealth.org [Internet]. Cologne, Germany: Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG); 2006-. The innate and adaptive immune systems. [Updated 2020 Jul 30]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279396
- American Academy of Pediatrics. How Vaccines Work. https://www.aap.org/en/patient-care/immunizations/how-vaccines-work/ sitesinden Kasım 2023 tarihinde erişilmiştir.
- FDA. Vaccines Protect Children From Harmful Infectious Diseases. https://www.fda.gov/consumers/consumer-updates/vaccines-protect-children-harmful-infectious-diseases sitesinden Kasım 2023 tarihinde erişilmiştir.
- T.C. Sağlık Bakanlığı. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Aşı ile Önlenebilir Hastalıklar ve Bağışıklama Dairesi Başkanlığı. Aşılama Takviminde Değişiklik Yapıldı. https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/haberler-5/asilam-takviminde-degisiklik.html sitesinden Kasım 2023 tarihinde erişilmiştir.
- Children's Hospital of Philadelphia. Vaccine Safety: Immune System and Health. https://www.chop.edu/centers-programs/vaccine-education-center/vaccine-safety/immune-system-and-health sitesinden Kasım 2023 tarihinde erişilmiştir.
- CDC. ACIP. Timing and Spacing Guidelines for Immunization. https://www.cdc.gov/vaccines/hcp/acip-recs/general-recs/timing.html sitesinden Kasım 2023 tarihinde erişilmiştir.
- MSD Manual Consumer Version. Children's Health Issues. Childhood Vaccinations. https://www.msdmanuals.com/home/children-s-health-issues/vaccination-of-children/childhood-vaccinations# sitesinden Kasım 2023 tarihinde erişilmiştir.
